این درحالی است که گفته می‌شود ۶ هزار معدن کوچک در ایران تعطیل هستند و نمی‌توانند فعال باشند. این ارقام از آن جهت نگران‌کننده است که هر ساله به تعداد معادن تعطیل‌شده در کشور افزوده می‌شود و گویا کسی هم نگران این فاجعه نیست. به طور مثال درحالی که تا سال ۹۹ حدود ۴ هزار معدن کوچک غیرفعال در کشور وجود داشت اما این تعداد در دو سال اخیر تا ۲ هزار مورد افزایش یافته است.
درحالی که از ۱۱ هزار معدن پروانه‌دار در کشور تنها حدود ۸ هزار مورد فعالیت می‌کنند اما ۶۰ درصد از این ۸ هزار معدن نیز نیمه‌فعال و به عبارتی تعطیل معرفی شده‌اند. بنابه گفته رییس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران مساله این است که این ۶ هزار مورد به دلیل مشکلات جدی از جمله ضعف قوانین، مشکلات ارزی در کشور، گرانی قیمت ماشین‌آلات، مشکل ورود دستگاه‌های معدنی به کشور و بی‌برقی نتوانسته‌اند به نحو درستی به فعالیت ادامه دهند. هرچند اینها تا به امروز در حال پرداخت حقوق دولتی و جریمه به دلیل تولید کم هستند اما دلیل این امر ترس از ابطال پروانه‌شان است و نه تولید! به این ترتیب شرایط سیاسی و اقتصادی کشور معادن کوچک را به جایی رسانده است که فقط باشند. در غیر این صورت نه برداشتشان برداشت است و نه درآمدشان درآمد!
اما با اینکه رییس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران از این آمار تکان‌دهنده سخن گفته؛ عضو هیات علمی پژوهشکده علوم پایه کاربردی و کارشناس رسمی دادگستری در امور معدن این اعداد را اغراق‌آمیز و غیرواقعی دانسته است. دلایل این مقام مسوول این است که در این حوزه نقش بهره‌برداران کلیدی است. عنوان می‌شود که برخی از بهره‌برداران برای اینکه حقوق دولتی کمتری به دولت پرداخت کنند، میزان استخراج معادن خود را کمتر اعلام کرده تا در نهایت در فهرست معادن کوچک قرار گیرند.
با توجه به اینکه پیش از این هم معاونت معدنی وزارت صمت از این آمارها سخن گفته بود و اعلام تعطیلی ۶ هزار معدن موضوع جدیدی نیست،‌ «جهان‌صنعت» برای روشن شدن موضوع با رییس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران گفت‌و‌گو کرده است.
فعالیت ۸ هزار از ۱۱ هزار معدن
دراین خصوص عبدالوهاب سهل‌آبادی، رییس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران به «جهان‌صنعت» گفت: بیش از ۶ هزار واحد معدنی در کشور به علل وجود مشکلات مختلف تعطیل هستند. این در حالی است که همه آنها معادن کوچکی هستند که می‌توانند آمار اشتغال را افزایش دهند.
سهل‌آبادی تصریح کرد: در حال حاضر ۱۱ هزار معدن پروانه‌دار در کشور داریم که از این تعداد تنها حدود ۸ هزار مورد مشغول به کار هستند. او با اشاره به اینکه منظور از مشغول به کار بودن با آنچه در معنی فعالیت شناخته می‌شود تفاوت اساسی دارد، تصریح کرد: این دسته از معادن با وجود مشکلات متعدد اما هنوز حقوق دولتی پرداخت کرده و از ترس اینکه پروانه بهره‌برداری‌شان باطل نشود، جرایم لازم را به دولت می‌پردازند. به این ترتیب ۶۰ درصد از این ۸ هزار معدن نیمه‌فعال هستند.
او با تاکید بر اینکه این معادن فعال نیستند، ادامه داد: درواقع به دلیل ترس از دست دادن پروانه ناچار هستند که حقوق دولتی و جرایم دولتی را بابت برداشت کم بپردازند اما به دلیل اینکه امکاناتی ندارند همچنان با مشکل روبه‌رو هستند و نمی‌توانند فعالیت به معنای واقعی را داشته باشند.
معضل ماشین‌آلات
رییس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران تصریح کرد: معادن کوچک برای تهیه یک دستگاه لودر باید چندین میلیارد دلار بپردازند. این در حالی است که کوچک‌ترین ارزی به آنها تعلق نمی‌گیرد. همچنین با توجه به مشکلات ارزی در داخل کشور، خرید ماشین‌آلات برای واحدهای کوچک بسیار سخت شده. مثلا برای خرید یک بیل مکانیکی یا لودر چند میلیارد تومان باید هزینه شود. از طرف دیگر با اینکه اجازه ورود ماشین‌آلات دست دوم از سوی وزارت صمت صادر شد اما دلال‌ها عرصه را از آنها ربوده و به آنها اجازه فعالیت ندادند. بنابراین از هر سو که بنگریم متوجه می‌شویم معادن کوچک برای تهیه ماشین‌آلات معدنی با مشکل جدی‌ روبه‌رو هستند.
۹ هزار ظرفیتی که بلوکه وزارت صمت است
سهل‌آبادی با اشاره به ظرفیت‌هایی که از دست می‌رود، ‌تصریح کرد: در مساحتی حدود ۲۳۰ هزار هکتار زمین اکتشاف‌شده و مطالعه‌شده توسط مسوولین مربوطه ۹ هزار واحد معدنی آماده فعالیت هستند که متاسفانه امروز به دست وزارت صمت بلوکه شده است و راه‌اندازی نمی‌شود. او در ادامه با اشاره به توانمندی بخش معدن در توسعه اقتصادی تاکید کرد: اگر از پتانسیل بخش معدن با مدیریت و برنامه‌ریزی صحیح در بخش دولتی و خصوصی استفاده کنیم، در سال «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» می‌توانیم به نتایج مناسبی دست پیدا کنیم.
مساله مهم این است که به صورت علمی سراغ این حوزه برویم. در این بین به افراد توانمند و ‌تحصیلکرده نیاز است تا اعداد قابل توجه را واقعی کرده و بتوانیم برای کشور گام‌های موثری برداریم.
اهمیت معدن بیش از نفت
رییس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران با بیان اینکه معادن امروز اهمیتی بیش از نفت دارند، تاکید کرد: پتانسیل بزرگی در زمینه معدن داریم و امروز معدن می‌تواند جایگزین نفت شود. منابع درآمدی خوبی از این عرصه می‌توان به دست آورد.
به طور مثال در بخش فرآوری، معدن می‌تواند اشتغال پویا ایجاد کند. همچنین برداشت صحیح، کاهش باطله‌ها و استفاده بهینه از روش دانش‌بنیان می‌تواند این حوزه را به جد متحول کرده و در توسعه اقتصادی موثر واقع شود.
قوانین مشکل‌آفرین
همچنین رییس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران تصریح کرد: دلیل اینکه واحدهای صنعتی و معدنی نمی‌‌توانند به نحو مطلوبی فعالیت کنند این است که با وجود قواعد و قوانین خاص صادراتی نمی‌‌توانند به تعهدات خود عمل کنند. به طور مثال امروز با یک خریدار خارجی صحبت می‌کنند، اما با تغییر نرخ ارز در کشور دیگر کالا با قیمت تمام‌شده و فروش همخوانی ندارد.
سهل‌‌آبادی در ادامه گفت: واحدهای کوچک و متوسط نیاز دارند که بتوانند کالای خود را با یک ضابطه و نرخ ثابت برای حداقل ۶ ماه تا دو سال بفروشند و در بازارهای جهانی رقابت کنند.
مشکل تامین برق
سهل‌‌آبادی ضمن ابراز تاسف از مشکل تامین برق بیان کرد: واحدهای کوچک و متوسط با توجه به مشکلی که برای تامین برق دارند بر اساس دستورالعمل مجبور هستند یک یا دو روز در هفته تعطیل باشند در حالی که زنجیره تولید برخی واحدهای صنعتی به گونه‌ای است که نمی‌توانند تولید خود را متوقف کنند. رییس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران همچنین گفت: بسیاری از نیروگاه‌های کوچک خصوصی پیشتر ایجاد شده، اما دولت در پرداخت پول آنها تاخیر داشته و باعث شده بسیاری از آنها ورشکسته و تعطیل شوند.
مشکل نبود سرمایه‌گذار
همچنین سجاد غرقی نایب‌رییس کمیسیون معدن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی تهران در این خصوص گفته است: معادن کوچک نسبت به ذخیره‌ای که دارند بهره‌وری بالایی دارند و از نظر وزنی ۶۳ درصد تولید در معادن کوچک مقیاس اتفاق می‌افتد. وی با اشاره به مزایای سرمایه‌گذاری و توجه به معادن کوچک اظهار داشت: این معادن زمینه‌ساز اکتشافات و رسیدن به ذخایر بزرگ‌تر هستند که این اتفاق برای بسیاری از معادن بزرگ کشور رخ داده است. نایب‌رییس کمیسیون معدن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی تهران دسترسی نداشتن به بازار و منابع بانکی را از چالش‌های پیش روی این معادن دانست و افزود: معادن کوچک عمدتا با مشکلات نبود سرمایه‌گذار مواجه هستند. غرقی همچنین تصریح کرد: حمایت از معادن کوچک در مباحث حقوقی و محیط زیست موجب تداوم و پایداری تولید در این معادن خواهد شد.
چرا ۶۰ درصد معادن کوچک تعطیل شدند؟
درحالی که سهل‌آبادی از تعطیلی ۶ هزار معدن صحبت می‌کند اما عضو هیات علمی پژوهشکده علوم پایه کاربردی و کارشناس رسمی دادگستری در امور معدن تعطیلی ۶۰۰۰ معدن کوچک را اغراق‌آمیز توصیف کرد. بنا به گفته این مقام مسوول یکی از دلایل تعداد بالای معادن کوچک بهره‌برداران هستند. عنوان می‌شود که برخی از بهره‌برداران برای اینکه حقوق دولتی کمتری بدهند میزان استخراج معادن خود را کمتر اعلام می‌کنند تا در فهرست معادن کوچک قرار بگیرند. در این خصوص اردشیر پورشعبان گفته است: طبق اعلام سازمان صمت، در سال ۱۴۰۰ تعداد کل معادن کشور به حدود ۱۰ هزار و ۱۷۰ معدن در کشور می‌رسید. از این رو بعید به نظر می‌رسد که بیش از ۶۰۰۰ معدن غیرفعال باشند؛ چراکه این رقم حدود ۶۰ درصد از معادن را تشکیل می‌دهد.
به اعتقاد وی بسیاری از معادن کوچک در واقع کوچک نیستند. این معادن به دلیل اینکه اکتشاف درستی در آن انجام نشده در زمره معادن کوچک‌مقیاس قرار می‌گیرند.
پای بهره‌برداران در میان است
در این رابطه ظاهرا پای برخی بهره‌برداران و همچنین اکتشاف ناقص معادن در میان است. وی در این باره توضیح داد: یکی دیگر از مشکلاتی که در معادن کوچک‌مقیاس وجود دارد، بهره‌برداران هستند. تعدادی از این افراد به دلیل کمبود نقدینگی، اکتشاف تکمیلی را ناقص انجام می‌دهند. از همین رو به دلیل عدم قطعیت ماده معدنی، ذخیره قطعی کمتر از مقدار واقعی در پروانه بهره‌بردار قید می‌شود.
او تصریح کرد: البته عکس این موضوع نیز در برخی معادن صادق است. به این صورت که اکتشاف ناقص و یا تحلیل نادرست موجب می‌شود که مقدار ذخیره بیش از مقدار واقعی در پروانه بهره‌برداری قید شود. او تاکید کرد: این امر موجب هدررفت سرمایه و سردرگمی سرمایه‌گذاران در بخش معدن می‌شود.
به این ترتیب بنا بر اعلام پورشعبان بسیاری از معادن کوچک کشور به دلیل ضعف در اکتشاف در زمره معادن کوچک قرار گرفته‌اند. این در حالی است که اغلب معادن بزرگ کشور دولتی و ملی هستند و ما معدن بزرگی که خصوصی باشد، نداریم.

منبع: روزنامه جهان صنعت