به گزارش بیرونیت، این موسسه در گزارش «بهره برداری از ظرفیت های معدنی افغانستان در توسعه زنجیره ارزش معادن و صنایع معدنی کشور»
تاکید کرده افغانستان یکی از شرکای اصلی تجاری کشور، به لحاظ برخورداری از منابع معدنی موقعیتی ویژه دارد. به دلیل نزدیکی جغرافیایی و اشتراکات فرهنگی، توسعه روابط اقتصادی ایران در بخش معدن و صنایع معدنی که در بند ششم موافقت نامه بین ایران و افغانستان (دی ماه ۱۴۰۰) نیز بدان اشاره شده، می توان مزیت های فراوانی برای کشور به همراه داشته باشد.
این موسسه در گزارشی با عنوان بهره برداری از ظرفیت های معدنی افغانستان در توسعه زنجیره ارزش معادن و صنایع معدنی ایران» به واکاوی ابعاد مختلف آن پرداخته و آورده است، مهمترین ظرفیت های معدنی افغانستان مطابق با نقشه برداری های فراطیفی از خاک و معادن افغانستان، این کشور گستره وسیعی از منابع معدنی فلزی و غیرفلزی را داراست. معادن بزرگی نظیر مس، سنگ آهن، تالک و لیتیوم که مطابق با ارزیابی وزارت معدن و پترولیوم افغانستان و سازمان زمین شناسی آمریکا در سال ۲۰۱۹، ارزش آنها بیش از یک هزار میلیارد دلار بر آورد شده است (برخوردار از ۲۱ درصد ذخایر لیتیوم جهان، جزو ۱۰ کشور برتر ذخایر آهن دنیا (معدن حاجی گک بزرگترین معدن آهن آسیا)، معدن عینک دومین معدن مس جهان، ۱۵ درصد از ذخایر تالی جهان در افغانستان) است.
بر اساس این گزارش، در حال حاضر
سرمایه گذاری خارجی کشورهای دیگر در بخش معدنی افغانستان بسیاری از کشورها در حال ارزیابی ورود سرمایه گذاری و بهره برداری از معادن افغانستان هستند که چین و روسیه به دلیل مزیت همسایگی حضور پررنگ تری در این خصوص دارند. چین پیش از سایر کشورها در مناقصات افغانستان وارد شده و قرارداد ۴۰ ساله ای به منظور بهره برداری از معدن مس عینک افغانستان تنظیم کرده است. ورود چین در مناقصه ها از طریق دو شرکت خصوصی این کشور (MCC و JCCL) انجام شده و پس از موفقیت دو شرکت در مناقصه، به صورت سرمایه گذاری مشترک با شرکتهای دولتی چینی در بخش معدن مس افغانستان حضور یافته اند. علاوه بر مس، معادن لیتیوم این کشور نیز توجه کشورهای دیگر را به خود جلب کرده و دو شرکت «گانفنگ لیتیوم» و «تیانجی لیتیوم» به عنوان بزرگترین تولید کنندگان لیتیوم در جهان وارد این بازار شده اند.
از منظر دیگر، فرصت‌های همکاری ایران و افغانستان در حوزه معادن و فعالیت‌های وابسته (مسیرهای ۶گانه) یا همان تدوین بسته های سیاستی در راستای اهداف کمیته های اجرایی موافقت نامه همکاری دو کشور با تاکید بر بخش معدن امضا شده و پس از امضای موافقت نامه فی مابین اتاق بازرگانی دو کشور، اتاق های استان های مرزی همجوار (برای مثال خراسان رضوی با هرات و سیستان و بلوچستان با نیمروز) برای ایجاد منطقه آزاد صنعتی مشترک و استفاده از خدمات فنی و مهندسی و استفاده از دوره های آموزشی ایران آغاز شده است.
اما چالش های سرمایه گذاری خارجی در افغانستان ریسک های ناشی از بی ثباتی فضای سیاسی کلان افغانستان (تشدید بی ثباتی با روی کار آمدن مجدد طالبان
در سال ۱۴۰۰) و در نتیجه افزایش ریسک سیاسی برای سرمایه گذاری و فعالیت های اقتصادی در حوزه معدن را می‌توان برشمرد.
در این گزارش آمده است، در مواردی به ۱۰ تا ۲۰ سال زمان برای کشف و بهره برداری معادن نیاز است و ریسک های مرتبط با ملاحظات امنیتی (وجود گروه های شورشی و خود مختار مختلف در افغانستان و همچنین قبیله ای و عشیره ای بودن ساختار اجتماعی اداره افغانستان) محتمل است.
از طرفی ریسک تغییرات نرخ ارز (به ویژه ناشی از تغییرات ارزش پول ملی ایران و افغانستان)، چالش های مربوط به سهولت محیط کسب و کار و سرمایه گذاری در افغانستان به ویژه در حوزه قوانین موثر بر
پروژه های سرمایه گذاری، حقوق مالکیت، سازوکار مورد دریافت خسارت های احتمالی و سطح بالای فساد در نظام اداری رتبه این کشور در شاخص محیط کسب و کار را از ۱۷۳ از ۱۹۰ رسانده است. ضعف شدید زیرساخت های مورد نیاز (به ویژه جاده ای ، ریلی و تامین انرژی برق) از یک سو و چالش های پیش روی تکمیل پروژه ها (توان فنی و اجرایی پایین نیروی انسانی افغان و ...) از سوی دیگر سرمایه‌گذاری در این کشور را سخت کرده است.
در این راستا پیشنهاد تدوین
بسته های اجرایی سیاستی زمینه ساز تسریع همکاری های مشترک مطرح شده است. تکمیل زنجیره تامین معادن در افغانستان و اجرای پروژه های سرمایه گذاری مشترک؛
با توجه به سابقه فعالیت های معدنی ایران، پیشرفت فناوری و ایجاد زنجیره های تولید فرآورده های معدنی نظیر آهن، مس، آلومینیوم و تالک دانش اندوخته بالاتری در زمینه تکمیل زنجیره تولید معدنی در کشور انباشته شده که میتواند در سایه همکاری مشترک منافع دو کشور را تامین کند. معادنی نظیر لیتیوم که نیاز به فناوری بالا دارد نیز اخیرا شرکت های فناور و دانش بنیان در ایران توانسته اند تکنولوژی استخراج لیتیوم را بومی سازی کنند.
بهره برداری به قصد واردات و تامین مواد اولیه مورد نیاز صنایع داخلی ایران با تاکید بر استان های مرزی
به عنوان مثال، باتوجه به هدفگذاری تولید ۵۵ میلیون تن فولاد در افق ۱۴۰۴، چالش اصلی صنعت فولاد کشور برای دستیابی به این هدف، کمبود سنگ آهن خواهد بود. به این ترتیب ورود به بازار معدن افغانستان به منظور تامین سنیاز صنایع داخلی رویکرد قابل توجیهی برای نحوه روابط اقتصادی در حوزه معادن ما با کشور افغانستان است.
بنا بر گزارش، دانش اندوخته بالاتری در زمینه تکمیل زنجیره تولید معدنی در کشور انباشته شده که می تواند در سایه همکاری مشترک منافع دو کشور را تامین کند. معادنی نظیر لیتیوم که نیاز به فناوری بالا دارد نیز اخیرا شرکت های فناور و دانش بنیان در ایران توانسته اند همسو با این جریان حرکت کنند.
ضعف زیرساخت های افغانستان به ویژه راه و شبکه ریلی، برای توسعه معادن به چالش جدی چین بدل شده و از این منظر توسعه شبکه ریلی خواف ایران و هرات (افغانستان) از مزیت های پیش روی ایران در بهره برداری از معادن افغانستان به شمار می رود.
طبق گزارش، به دلیل تحریم ها، معاملات مالی برای ایران پر هزینه شده است. بنابراین تهاتر بهره برداری از معادن افغانستان در مقابل توسعه زیرساخت های افغانستان می تواند منافع هر دو کشور را تامین کند. ضروری است تدوین «طرح جامع حمایت و هدایت بخش خصوصی ایران در بازار معدن افغانستان» در دستور کار قرار گیرد. در این ارتباط باید پروژه های مشخص در قالب موارد یادشده در بند پیشین با محوریت معاونت معادن و فرآوری موارد، سازمانهای توسعه ای شامل ایمیدرو، ایدرو و صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران جهت اجرایی شدن و درج در برنامه جامع با مشارکت بخش های خصوصی و هماهنگی سایر نهادهای مربوطه ارایه شود.
